Dionisio Pereira (A Coruña, 1953) é todo un referente nas investigacións sobre o sindicalismo anarquista galego. Participou no proxecto ‘Nomes e voces’ das universidades galegas e tivo que pasar por un proceso xudicial pola denuncia da familia do alcalde falanxista que tivo Cerdedo nos anos 50, acusación que desestimou a Audiencia Provincial de Pontevedra. Agora leva uns anos vivindo no Rif, en Marrocos, sen deixar de investigar e cos ollos postos na súa terra.

Levas xa un tempo fóra da Galiza e moi activo nas redes sociais. Como ves a situación actual sociopolítica no noso país na distancia?

Pois iso, a distancia. Cun chisco de saudade, mais tamén de consciencia crítica. Un non pode desmentir a súa fasquía insatisfeita; de feito, xa na clandestinidade puxéranme o alcume de “Vinagre” (ri). Agora en serio, vexo un país en contradición: entre un pobo que, a cada máis, amosa o seu xorne diferencial quer mediante distintas enquisas (sobre monarquía/república, aplicación do artigo 155, exhumación de Franco…), quer nunha conflitividade sociolaboral punteira dentro do Estado español, pero tamén un pobo que non se recoñece a si mesmo politicamente.

Amólame que o soberanismo emerxente na Galiza non sexa quen de artellar espazos comúns de disidencia popular

Ademais, xa o teño dito noutras ocasións, amólame que o soberanismo emerxente na Galiza non sexa quen de artellar, dende a diversidade, espazos comúns de disidencia popular que axuden, sumando forzas, a construír a nación. En resumo: hai pobo, mais a nación fica irredenta.

Cóntanos en que proxecto de investigación estás inmerso.

Vén de saír á luz o meu último libro ‘Escritos Africanos. Entre Galicia y el Rif: una mirada desde la periferia’, editado por la Consejería de Cultura de Melilla. Vouno presentar no vindeiro día 26, na Semana do Libro daquela cidade norteafricana. Nel, pretendo facer algunha achega ao imaxinario colectivo da localidade onde vivo, Al Hoceima (no Rif marroquino), mais tamén procuro un (re)coñecemento entre os pobos galego e rifeño remexendo nunha magoada historia común: a intervención colonial española no Norte de África. Por circunstancias obvias é o meu primeiro libro en español, mais o arrecendo galaico escoa por toda parte.

En paralelo, ando a investigar xunto con Eliseo Fernández, compañeiro de delongadas andainas, os encontros e desencontros entre o galeguismo político e o anarquismo na Galiza, dende a aparición de ambos na altura dos anos 40 do século XIX, ate a Guerra Civil española. Se todo vai ben, agardamos ter publicado o resultado no prazo aproximado de un ano.

Profesor, investigador, participaches en proxectos ilusionantes como o de ‘Nomes e Voces’. Dá a sensación que iso quedou moi lonxe, esa etapa na que se fixeron realidade moitos proxectos relacionados coa memoria histórica. Hoxe estamos a ver unha regresión nesa temática. Que opinas?

Ben, de primeiras, é certo que o Proxecto ‘Nomes e Voces’ como tal non funciona; mais si que segue a dar froitos, tanto no ámbito académico, como na sociedade. No primeiro eido, o Grupo HISTAGRA do Departamento de Hª Contemporánea da USC, non só actúa como garante da conservación de todo o traballo feito (as gravacións, os documentos, as fotografías, as publicacións…), senón que continúa co seu espírito organizando seminarios nos que a temática segue a ser tratada dende diversos puntos de vista. No ronsel actual de “Nomes e Voces”, onde a colaboración entre a Universidade e investigadoras non académicas foi posíbel, tamén se sitúan os traballos colectivos verbo da represión contra o aparato institucional da República nas provincias de Coruña e Pontevedra, así como as recentes publicacións sobre unha temática noutrora “tabú”: os verdugos do país.

Tamén é certo que tanto a ARMH como diversas asociacións memorialistas agrupadas ou non na Iniciativa Galega pola Memoria, continúan a súa actividade, se ben con menor dinamismo e maior intervención partidaria que antes. Hai tres anos, fixen para a Revista LUZES un estado da cuestión titulado “Contra a nostalxia, Memoria”, que agora sería máis pesimista. Para min é relevante que, no seu devalar, o movemento memorialístico non fora quen de provocar unha derrota política do réxime da Transición, concibido este como garante da impunidade do franquismo. Non tivo apoio político dabondo por parte da esquerda hispana maioritaria, lastrada polos seus pactos cos herdeiros da Ditadura de Franco.

E o que agora acontece, a emerxencia planificada dun nacionalismo cuxos referentes son os da España negra (franquismo, incluído), ten que ver coa devandita impotencia política. Neus Catalá, a centenaria tarraconense que sobreviviu aos campos de concentración nazis, dixo antes de finar: “L’única mort que em preocupa és la de la memòria”. Compre reaxir, porque sen a consciencia da opresión e da persistencia da revolta transmitidas a través da “memoria das vencidas”, non hai futuro. Nin acá, nin acolá.

Por outro lado a propia actualidade política pon de actualidade a idea de que a transición non foi tan modélica, que o franquismo seguiu na sociedade, algo que na Galiza xa sabiamos. Como cres que se debería enfrontar desde o punto de vista pedagóxico? Refírome non só á universidade, tamén ao ensino secundario.

Antes que nada, teño que clarear que, malia exercer como profesor en diversas ocasións, eu non son profesional do ensino. Pode non gustar, pero estou convencido de que a orixe do escurecemento destas temáticas, está na esencia do actual sistema político xurdido da Transición. Unha desmemoria que foi promovida dende as instancias do poder e que o sistema educativo transmitiu e transmite; non creo esaxerar se digo que a maioría do alumnado descoñece o significado da IIª República, acredita nunha visión paternalmente autoritaria do franquismo e albisca con desleixo o feito da represión anterior e posterior a 1977.

Se o conciliador relato do franquismo segue a ser hexemónico na sociedade, é urxente deslexitimalo identificando e denunciando as herdanzas que nos condicionan aínda hoxe

Xa é tempo de facer algunhas preguntas sobre as causas desta anemia social: como é que, habendo tantos e tantas profesionais da historia e ciencias sociais afiliados a sindicatos de clase (nacionalistas ou non), se ten chegado a esta situación? Como as direccións dos centros educativos, que son en parte responsables dos valores que pretenden transmitir, o permiten? Como as inspeccións educativas, tan “ordenancistas” elas, ollan para outra parte? Como, salvando dignas excepcións, a Universidade continúa a ollar con reserva estas temáticas? Se a responsabilidade última é política e apunta ao cerne dun réxime intervido pola persistente oligarquía neofranquista, tampouco ninguén debería eludir a súa.

Mesmo o Ano da Memoria, alentado de maneira desigual no ano 2006 polo bipartito PSOE/BNG, tivo a educación como ámbito menos transitado. Deixando fóra a dimensión política, cumpriría darlle resposta dentro do noso sistema educativo ás referidas interrogantes, sen esquecer o imperativo ético de consolidar as materias de historia e de filosofía no “curriculum” escolar, fronte ventos tecnocráticos que nos queren máis simples e manipulables. E se o conciliador relato do franquismo segue a ser hexemónico na sociedade, é urxente deslexitimalo identificando e denunciando as herdanzas que nos condicionan aínda hoxe.

Entendo, asemade, que este enfoque posibilitaría o contacto do activismo memorialista con capas da poboación, que ata hoxe consideraron as motivacións deste cousas do pasado. Do contrario, sempre estaremos en perigo de banalizar ou branquexar a barbarie nazi-franquista, homologándoa (por poñer un exemplo actual) ás mobilizacións da cidadanía catalá que só pretende decidir democraticamente o seu futuro.

Para rematar, imaxino que tiveches ocasión de falar de Galiza en máis dun foro exterior. Segue a ser a grande descoñecida da península ibérica?

Vivo no Rif, na periferia da periferia, así que tampouco ando sobrado de palestras. Porén, acredito en que Galiza, en devalo no demográfico e no económico e sen representación política de seu, é irrelevante dentro do Estado español. Situada nunha terra de ninguén, afastada tanto dos nacionalismos periféricos maioritarios, como da España profunda, pouca xente albisca ese xorne diferencial ao que me refería antes, ese pobo refervelludo e resistente; mesmo nos espazos soberanistas de Euskadi e Catalunya hai moito tópico que non vai máis aló de considerarnos pouco recomendables feudatarios do PP e do franquismo. Tampouco toda a culpa é súa, porque, como me apuntaba hai pouco un compatriota moi activo na solidariedade entre os pobos, o propio nacionalismo galego descoidou tempo atrás o labor internacionalista.

Galiza, en devalo no demográfico e no económico e sen representación política de seu, é irrelevante dentro do Estado español

De calquera maneira e xa para rematar, acaso moitos españois cun aquel paternalista e boa intención, considérannos xente “riquiña” algo imprevisible, que non perdoa as horas do xantar. Mais no intre en que nos poñemos a defender unha identidade (con todas as mestizaxes que se quixer) propia, coas consecuencias políticas que se derivan, a condescendencia lisca e moitas relacións esvaecen.